Cortisol is het hormoon dat ons lichaam aanmaakt op momenten van stress, het wordt daarom ook wel het (anti)stress hormoon genoemd. Dit hormoon brengt je in alerte staat wanneer dat nodig is, bijvoorbeeld wanneer je een deadline moet halen. Het behoort samen met melatonine en insuline tot de hormonen die verantwoordelijk zijn voor onze gezondheidsbalans. Het is ook gelijk één van de meest verstoorde hormonen die we hebben. Dit heeft weer te maken met het verstoorde oerritme en de vele stressfactoren van buitenaf tegenwoordig. Hoe werkt cortisol, wanneer wordt het aangemaakt, wat is de functie en wanneer ontstaat er een disbalans in de aanmaak van cortisol? Allemaal vragen die na het lezen van deze pagina zijn beantwoord.
Wat is de functie van cortisol en wanneer wordt het aangemaakt?
Cortisol is dus het hormoon dat ervoor zorgt dat je met stress om kunt gaan. Dit hormoon wordt aangemaakt in de bijnieren. Vroeger ontstonden stresssituaties als je oog in oog stond met een tijger en moest beslissen of je zou vluchten of vechten. Tegenwoordig ervaren we veel vaker stress. Als we te laat zijn, als we een vergadering hebben met de grote baas, als er file staat, bij psychische of lichamelijke mishandeling en ga zo maar door. De omgevingsfactoren zijn nogal veranderd in vergelijking met de jager-verzamelaars en dat zorgt er helaas voor dat we steeds vaker gestrest zijn. Een paar belangrijke functies van cortisol:
- Stimuleert activiteit
- Beschermt lichaam tegen stress
- Verhoogt de weerstand tegen infecties
- Vrij maken van energie en verhogen van de opname van suiker in het bloed
- Stuwt het bloed naar je hoofd, bekken, schouders en heupen
- Verbetering spijsvertering, waardoor er een betere opname van voedingsstoffen is
- Remt ontstekingen
- Vermindert allergieën
Aanmaak stresshormoon
Cortisol wordt dus aangemaakt in stressvolle situaties, maar ook op het moment dat het licht wordt buiten. Onze verre voorouders moesten bij het opkomen van de zon alert zijn voor de gevaren in de natuur, dit is dan ook het piekmoment van cortisol. Als je gezond bent is dit dus nog steeds het geval. In de ochtend wordt er veel cortisol aangemaakt, door de dag heen blijft dit hetzelfde, en ’s avonds bij het ondergaan van de zon daalt de aanmaak weer. Om vervolgens tussen 12 uur en 2 uur ’s nachts op het laagste niveau te zijn.
Waar gaat het mis?
Het basisprincipe van cortisol is dat het pas afneemt op het moment dat de zon ondergaat. En je raadt het al: precies hier gaat het mis (en bij ons hoge stresslevel van tegenwoordig natuurlijk). Want tegenwoordig zetten we alle lichten aan als het donker wordt. En helaas herkent ons lichaam niet het verschil tussen de zon en kunstlicht. Het gevolg daarvan is dat ons lichaam dus cortisol aan blijft maken, net zolang tot dat licht verdwijnt. Ons lichaam is dus continue alert en dit trekt zijn wissel op ons lichaam.
Stress
Vroeger werd cortisol aangemaakt om de dag energiek en alert door te komen en tijdelijk verhoogt bij incidentele stress (tijger, vechten, vluchten). Dit was dus altijd tijdelijk, niet chronisch. Chronische stress is iets van deze tijd en daarmee ook iets dat steeds meer mensen ervaren. Er zijn tegenwoordig zoveel externe stressfactoren, scheidingen, overlijden, spanningen op het werk, slechte voeding, kinderen, spanning in je relaties, mobieltjes waardoor we altijd ‘aan’ staan, heb je nog even? Het voelt voor ons lichaam alsof die tijger de hele dag achter ons aanrent, en deze dus continue cortisol moet aanmaken om te kunnen overleven. Het kan zijn dat je lichaam continue cortisol blijft aanmaken, maar dat je lichaam hier ongevoelig voor wordt. Dit gebeurt vooral bij langdurige blootstelling aan stress.
Te veel cortisol
Als er constant te veel cortisol in je lichaam wordt aangemaakt kan dit resulteren in twee dingen. Of je wordt ongevoelig voor cortisol, of de aanmaak hiervan is straks structureel te laag. Wanneer jouw lichaam namelijk een overschot aan cortisol aanmaakt voor een te lange periode kan het gevolg zijn dat de bijnier zijn scherpte verliest. Je lichaam reageert dan niet meer zoals het hoort op stress.
Het hormoon heeft in de basis een positief effect op ons, wanneer het tijdelijk wordt aangemaakt. Alleen wanneer je lichaam steeds te veel cortisol aanmaakt zal dit een negatief effect op je gezondheid hebben. Je kunt bijvoorbeeld slaapproblemen krijgen, het gaat de werking van de neurotransmitters serotonine (feel good), dopamine en noradrenaline tegen en het kan ervoor zorgen dat je insulineresistent wordt. Wanneer je een hoog cortisol niveau hebt kun je last krijgen van de volgende symptomen:
- Insuline resistentie
- Spierverlies
- Botverlies
- Vermoeidheid
- Overgewicht
- Vetopslag op je buik
- Wondjes die slecht genezen
- Drang naar koolhydraten en suikers
- Hoofdpijn
- Diabetes type 2
- Onrustig slapen
- Depressie/angst
- Problemen met je concentratie en geheugen
Laag cortisol, cortisolresistentie en bijnieruitputting
Bijnieruitputting, burn-out, chronische vermoeidheid en stress. Het zijn termen die je tegenwoordig om te oren vliegen. Als je voor je dertigste geen burn-out hebt gehad, hoor je er eigenlijk niet meer bij deze tijd. Het zijn vaak de gevolgen van een chronisch cortisol tekort. Het zijn signalen van je lichaam dat je echt veel te ver bent gegaan. Je hebt dan een tekort van maanden, misschien wel jaren opgebouwd. Naast allerlei lichamelijke klachten, brengt een chronisch laag cortisol vooral ook psychische klachten met zich mee. Denk hierbij aan depressieve gevoelens, lusteloosheid, ongevoeligheid, gebrek aan motivatie, negativiteit en geïrriteerdheid. Lichamelijk zijn er nogal wat klachten bij een te laag cortisol, lees mee met de (ellenlange) opsomming:
- Allergieën
- Vermoeidheid
- Huidziekten zoals eczeem en psoriasis
- Maag/darmklachten
- Drang naar koolhydraten, ofwel suikers
- Algehele zwakte
- PMS
- Depressie
- Haaruitval
- Problemen met concentratie
- Aankomen of juist afvallen
- Anorexia
- Laag libido
- Lage lichaamstemperatuur
- Spierzwakte
- Laag bloedglucose gehalte
- Weinig tot geen eetlust
- Hoofdpijn
- Snel infecties
- Auto-immuniteit
- Plotselinge bloeddrukdalingen
- Zwakke botten
- Misselijkheid
Wat kun je doen bij een disbalans?
Bij een disbalans in je cortisol is het van belang dat je direct de touwtjes in handen neemt. Er is per direct een leefstijlinterventie nodig, want het is simpelweg onmogelijk om je met een cortisol disbalans goed te voelen. Ongeacht of je nu te veel of te weinig cortisol aanmaakt. Je kunt zelf al aan de slag gaan met je voeding, je mindset en beweging. Bij voeding is het belangrijk om voor eerlijke, onbewerkte voeding te kiezen. Kies je te vaak voor junkfood en pakjes en zakjes bezorg je je lichaam alleen nog maar meer stress. Ga lekker wandelen in de buitenlucht, of ga naar de sportschool. Let er hierbij wel op dat je jezelf niet uitput. Er zijn ook supplementen die je kunnen ondersteunen bij een disbalans.